2001 yılında Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu kuruluncaya kadar Elektrik Enerji Fiyatları çok fazla detaylandırılmadan ve tüketici veya üreticinin Enerji Aldığı (Verdiği) noktadaki bağlantı şekline bakılmadan yalnız. Mesken, Ticari, Sanayi (Tek Terim, Çift Terim Zamanlı) Resmi Kurumla, Zirai Sulama, İbadethaneler…v.s. şeklinde tespit edilmekte idi.
Bu sebeple Tüketim veya Üretim tesisleri güçleri (ki o zaman özel üretimi, kamu iktisadi teşekkülleri ve 1992’den itibaren de otoprodüktörler yapıyordu.) hangi büyüklükte olursa olsun dağıtım tesislerine bağlı kabul edilip enerji temin ve faturalandırılması dağıtım şirketi (TEDAŞ) tarafından yapılıyordu.
Bu durumda kendi 154/33 kV TM’ nizi kurmak yerine, tüketim gücünüze bağlı olarak;
uygun görülmüş ve tercih edilmişti.
Geriye dönük incelediğimizde, Demir Çelik Fabrikaları, Rafineler, Petrokimya tesisleri ile bu büyüklükteki sanayi kuruluşlarının bu şekilde enerji temin ettiklerini görmekteyiz. Bunun yanında 1992 yıllarında Otoprodüktör ve Otoprodüktör gurubu olarak başlayan ilk Özel Sektör Üretim Santrallerinin de (Bis enerji şu anda 452 MW, Zorlu Enerji –Bursa şu anda ca.140 MW, Modern enerji ca. 80 MW ve diğerleri) enterkonnekte iletim/dağıtım sistemine yukarıda açıkladığımız şekilde bağlandıklarını görürüz. Bunların bir kısmı kendi 154 kV TM lerini tesis etseler de birçoğunun bağlantıları halen böyle devam ekmektedir.
2001 yılında EPDK’ nın kurulması ile tarifelere de düzenlemeler getirildi. Öncelikle İletime veya Dağıtıma bağlanma şekli tarif edildi. Dağıtıma bağlı olanlar da aşağıda tarif edeceğimiz şekilde üç ayrı kategoriye ayrıldı.
Bu düzenlemeler ile önceleri yalnız enerji naklinden alınan ve mesafeye bağlı olan dağıtım ve iletim bedelleri %300 oranında yükseltildi. Ayrıca kendi TM’ leri olmayan üretim ve tüketim tesisleri de dağıtıma bağlı kabul edildi.
Ancak bu düzenleme ile kendilerine 154 kV TM tesis etmeyen Üretici ve Tüketiciler, enerji bedeli, dışında İletim+ Dağıtım+ Kayıp Kaçak gibi yüksek bedelleri ödemek zorunda kaldılar.
Bu husus yoğun itirazlara sebep oldu ve EPDK Kurulu geçici olarak (2) 212 sayılı Kararı almak zorunda kaldı.
Bu karara göre özetle;
TEİAŞ TM’ nde kendisine tahsis edilen Transformatör ve kendisine tahsis edilen Fider ve kendisine ait O.G. Bağlantı hattı ile enerji alan veya veren Tüketici ve Üreticiler, 154/33 kV TM tesis etmeseler dahi İletim Müşterisi kabul edildiler.
Bunun akabinde Tarifeler aşağıdaki şekilde kategorize edildi:
1.Grup: İletim Sistemi kullanıcıları (Tüketim veya Üretim)
Olarak tarif edildi.
2.Grup: Dağıtım Sistemi kullanıcıları (Tüketim veya Üretim)
“İletim Şalt Sahalarının Dağıtım Şirketinin kullanımındaki O.G. baralarına müstakil fider ile mülkiyeti ve işletmesi kendisine ait hatlar ile bağlı tek tüzel kişi durumundaki kuruluşlar.” TEİAŞ TM’ nde, kendisine tahsis edilen fider ile mülkiyeti ve işletmesi kendisine ait hatlar ile bağlı tüzel kişiler. Bu gurupta bağlanılan transformatöre başka tüzel kişiler de bağlanabilir.
3.Grup: Dağıtım Sistemi kullanıcıları (Tüketim veya Üretim)
“İletim Şalt Sahalarının Dağıtım Şirketinin kullanımındaki O.G. baralarına Dağıtım Şirketi hattı ile bağlı tek tüzel kişi durumundaki kuruluşlar.” TEİAŞ TM’ nde, kendisine tahsis edilen fider ile mülkiyeti ve işletmesi Dağıtım Şirketinin olan ait hatlar ile bağlı tüzel kişiler. Bu gurupta bağlanılan transformatöre başka tüzel kişiler de bağlanabilir. Ancak hatta başkası bağlanamaz.
4.Grup: Diğer Tüm Dağıtım Sistemi kullanıcıları (Tüketim veya Üretim)
Doğrudan herhangi bir Dağıtım Sistemine bağlanan Üretici ve Tüketiciler.
Bu gruplamada en çok üzerinde oynanan ve değiştirilen 1. ve 2. Guruptur. Nitekim 2006 yılı tarifesinde, yukarıda açıkladığımız 1. Gurubun (b) maddesi çok açık yazılı ilen 2007 yılından itibaren bu açıklama ve uygulaması Tüketiciler için aniden kaldırılmıştır. 2006 yılında bu maddeye dayanarak kendi 154/33 kV TM’ni kurmak yerine TEİAŞ TM ne transformatör tesis eden yatırımcılar 2007 yılında devreye aldıkları bu tesisten yararlanamamışlardır.
Ancak Üretimi olan tüketici kuruluşlar için bu madde şimdilik uygulanmaktadır.
Şayet bu madde üretimi olan tesisler için de uygulamadan kaldırılırsa;
Yukarıda açıkladığımız Emre Amade Bedeli Dağıtım Sistemine Bağlı Üretim Lisanslı Üretim tesislerinin Baralarına Bağlı Tüketiciler olması durumunda uygulanmaktadır. Dağıtım sistemindeki kendi enerjilerini üreten üreticiler (eski otoplar ve yeni Lisanssız üretimler) için henüz uygulamaya alınmamıştır. Ancak bu husus demoklesin kılıcı gibi her an uygulanmak üzere asılı durmaktadır. Fakat ilk başlangıç olarak Dağıtım Lisansı almış Organize Sanayi Bölgelerinde bu uygulama başlamıştır.
Bunu gören Dağıtım Şirketleri Emre Amade Bedelinin, barasına tüketici bağlı, Üretimi olan tesisler için de uygulanmasını talep edeceklerdir.
Bir de tüm otoprodüktörlerin Lisanslarının Üretim Lisansına dönüştürüldüğü dikkate alınırsa bu hususun uygulanması örnekleri sebebi ile daha kolay olacaktır.
Bu hususun mutlaka uygulanacağına dair diğer bir örnek te tüketicilerin Kendi enerjilerini üretmek üzere çıkarılan Lisanssız Üretim Yönetmeliğinin (1) 31. maddesinde, “Yenilenebilir Kaynaklardan 5 MW’ a kadar Enerji üreten tesisler için Emre Amade Bedeli uygulanmayacaktır” denilmektedir. Bunun tersi veya 5 MW üstü kendi tüketimi enerji üreten tesisler ödeyecek midir?
Özetle Dağıtım Şirketlerinin payı olan gerek Yan ödemelerin gerekse şimdilik düşürülen emre amade bedelinin ileride hangi değerler yükseltileceği belli değildir.
İletime bağlı olanlar için, 1. gurupta Dağıtımla ilgili bir yan ödeme olmadığından bu belirsizlikler geçerli olmayacaktır.
Tüm bu açıklamalar çerçevesinde yapılacak hesaplar aşağıda ayrıca açıklayacağımız teknik unsurlar dışında 154/33 kV TM tesisinin orta ve uzun vadede faydasını ortaya çıkaracaktır.
Doğrudan Dağıtım sistemine bağlanan tüketim ve Üretim tesislerinde çok sık; Gerilim (düşük ve yüksek gerilim) Dalgalanmaları olmaktadır. Bu dalgalanmalar daha ziyade Dağıtım Sistemi’nin kaliteli olmaması sebebi ile meydana gelen toprak kaçaklarından (toprak kısa devresi dışında) kaynaklanmaktadır. Bunlar, dağıtım sistemindeki bilhassa ENH’ larının bağlı olduğu yerlerde, çatlak izolatörler, seksiyonerlerin çatlak mesnet izolatörleri, arızalı ve kırık parafudrlar, temizliği yapılmayan ENH güzegahlarındaki ağaç dalları dır. Bir faz iletkeninde meydana gelen bu olay o fazda gerilim düşümü yaratırken diğer fazlarda gerilim yükselmesi meydana getirmektedir. TEİAŞ TM lerindeki 33 kV fider röleleri genellikle bu kaçakları algılamayacak değere ayarlandığında arızalı (toprak kaçağı) olan hattın fider kesicisi açmamakta ve dağıtıım sistemi bu şekilde çalışmaya devam etmektedir. Bu dalgalanmalar arızalı fiderin bağlı olduğu 154/33 kV trafoya bağlı diğer fiderlere de aynen yansımaktadır. Bu fiderlerden birinde bir üretim tesisi olması durumunda ise üretim tesisin hassas olan sistemi ile röle ayarları bu dalgalanmaları algılayarak üretim ve tüketim sistemini devre dışı yapmaktadır. Bu olaylar her ne kadar TEİAŞ tarafından tam olarak kabul edilmese de bölgesel olarak yapılan çalışmalarda gerek Rölelerin yenilenmesi gerekse tüm röle ayarlarının yeniden yapılandırılması konusundaki istekler rölelerin tüketici-üretici tarafından temin edilmesi koşulu ile kabul görmektedir. Ancak Dağıtım Sistemindeki arızaların giderilmemesi halinde yeni röle ve ayarlar sebebi ile çok sık açmalar olacağı için dağıtımdan gelen şikayetler üzerine tekrar geriye dönülebilmektedir.
Zaman zaman bu sorunlar sadece aynı trafoya bağlı 33 kV fiderler üzerinde kalmayıp bu TM’ ndeki diğer 154/33 kV trafolara da yansımaktadır.
Şayet 154/33 TM kullanıcının kontrol ve işletmesinde olması halinde tüm röleler ve ayarları kendi sistemine göre yapılabileceğinden ve günün şartlarına göre değiştirilebileceğinden sistemden gelen arızaların üretim-tüketim sistemine yansıması önlenmiş olacaktır.
Ayrıca kullanıcı tarafından 154/33 kV trafonun yükte otomatik kademe ayarlı seçilmesi halinde düşük-yüksek gerilim kontrolü de yapılabilmektedir.
14.03.2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’na dayanılarak hazırlanan (3) ŞEBEKE YÖNETMELİĞİ’ nin 33. Maddesi gereğince Dağıtım Sistemine bağlanan tesislerin toplam kurulu 50 MW’ ı geçememektedir.
Mevcut tesislerin güç artırımında da bu madde uygulanmaktadır. Ancak mevcut tesisler bir TM’ nde kendilerine tahsis edilmiş ve yeterli güce sahip trafoların bulunması halinde şimdilik bu maddenin uygulanmasına göz yumulmaktadır. Bu gibi durumlarda bu kolaylık nereye kadar devam edebilecektir. Bilhassa yukarıda açıkladığımız Dağıtım Şirketlerinin büyük güçlü tüketicileri kendi envanterlerine alma istekleri yanında, ayrıca Dağıtım Şirketlerine 154 kV TM tesis etme yetkisi de verildiğine göre önümüzdeki yıllarda bu baskı artacaktır.
Yukarıdaki açıklamalarda tesislerin Dağıtım Sistemine bağlı kalmaları durumunda karşılaşabilecekleri ekonomik ve teknik hususları açıklamaya çalıştık. Bunların yanında 154/33 kV TM tesisinin en önemli konusu bir hakkın elde edilmesidir.
Ayrıca iletim sistemine bağlı olmanız durumunda tesislerinizi besleyen TM nde tesislerinizi koruyacak sistemlerin yapılandırılması ve tesisinizin düzenli çalışmasını sağlayacak tedbirler ile işletme, kontrol, koruma, ayarlar, gibi işlemlerin TM sahibi ve işletmecisi tarafından yapılması büyük avantaj temin edecek dolayısı enerji kesintileri azalacak kalite yükselecektir.
III. AÇIKLAMALAR ve KAYNAKLAR;
Yukarıda belirtilen konular ile kaynaklar özet olarak aşağıda verilmiştir.
(1) Lisanssız Üretim Yönetmeliği; MADDE 31 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında kurulu gücü 5 MW’a kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine emreamade kapasite bedeli tahakkuk ettirilmez.
(2) Karar No:212 Karar Tarihi: 18/09/2003
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu 18/09/2003 tarihli toplantısında;
Madde 1- İletim şalt sahalarının orta gerilim baralarına (dağıtım şirketlerinin kullanımında olmayan baralar hariç) 36 kV ve altındaki gerilim seviyesinden, müstakil fider ile mülkiyeti ve işletmesi kendisine ait hatlarla doğrudan bağlı veya bağlanacak tek bir tüzel kişi durumundaki üretici ve tüketicilerin, mülkiyeti ve işletmesi tamamen kendilerine ait olan bağlantı hatları için dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından yapılmış veya yapılacak giderlerin yansıtılması sonucu söz konusu kullanıcılar için belirlenecek yeni dağıtım sistemi sistem kullanım bedellerinin dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna sunulup Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunca onaylanarak yürürlüğe gireceği tarihe kadar, söz konusu kullanıcıların iletim sistemi kullanıcısı olarak kabul edilmesine,
Madde 2- Bu kullanıcıların, iletim sistemi kullanıcısı olarak Elektrik Piyasasında İletim ve Dağıtım Sistemlerine Bağlantı ve Sistem Kullanımı Hakkındaki Tebliğ hükümlerine göre Bağlantı ve/veya Sistem Kullanım Anlaşması yapmasına,
Madde 3- Bu kullanıcıların bağlantı ve/veya sistem kullanım bedellerinin 1 inci maddede öngörülen şekilde belirlenerek Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunca onaylanmasını takiben bu kullanıcıların dağıtım sistemi kullanıcısı olarak kabul edilmesine ve Elektrik Piyasasında İletim ve Dağıtım Sistemlerine Bağlantı ve Sistem Kullanımı Hakkındaki Tebliğ hükümlerine göre dağıtım sistemi kullanıcısı olarak yeniden Bağlantı ve/veya Sistem Kullanım Anlaşması yapmasına,
Madde 4- Bu kullanıcıların mülkiyetindeki hatların ya da hatların işletilmesine ilişkin hak ve yetkilerin dağıtım şirketlerine devredilebilmesi için dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından söz konusu kullanıcılara teklifte bulunulmasına, mülkiyet devrinin söz konusu olması halinde devir aşamasında, hatların güncel bedelleri hesaplanarak TL olarak sabitlenmesine ve peşin olarak alınmış dağıtım sistem kullanım bedeli olarak kabul edilmesine ve bu bedeller dağıtım sistemi sistem kullanım bedelinden düşülerek söz konusu kullanıcılar için varlık maliyeti karşılanana kadar dağıtım sistemi sistem kullanım bedelinin değiştirilmemesine,
Madde 5- İletim şalt sahalarının orta gerilim baralarına 36 kV ve altındaki gerilim seviyesinden, orta gerilim hattı kendileri tarafından tesis edilerek işletme ve bakım karşılığında mülkiyeti TEDAŞ’a devredilmiş bulunan hatlarla doğrudan bağlı olan tek bir tüzel kişi durumundaki üretici ve tüketicilerin dağıtım sistemi kullanıcısı olarak kabul edilmesine ve 1 inci maddede öngörülen süreç sonuçlanıncaya kadar bu kullanıcılar için mevcut uygulamaya devam edilmesine,
Madde 6- Bu Kararın TEİAŞ, TEDAŞ ve lisans sahibi diğer dağıtım şirketlerine bildirilmesine ve bu kapsamda ilgili mevzuatta gerekli olabilecek düzenlemelerin yapılmasına,
Karar vermiştir.
(3) ŞEBEKE YÖNETMELİĞİ (BAĞLANTI ESASLARI)
İletim Sistemine Bağlantı
BİRİNCİ BÖLÜM
İletim Sistemine Bağlantı Esasları ve Taraflar
İletim sistemine bağlantı esasları
MADDE 33- (1) İletim sistemi ile kullanıcılar arasındaki bağlantı, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak tesis edilir.
(2) TEİAŞ’ın bir dağıtım barasına veya bu baraya bağlı dağıtım sistemine bağlanacak üretim tesisinin/tesislerinin toplam kurulu gücü 50 MW’ı geçemez. Bu gücün 50 MW ve üzeri olması durumunda bağlantı iletim seviyesinden yapılır. Ancak, orta gerilimden sadece üretim tesisinin bağlı olduğu 400/33 kV merkezlerde bir dağıtım barasına bağlanacak üretim tesislerinin toplam kurulu gücü, ilgili baranın kısa devra arıza akım sınırını aşmaması kaydıyla, 50 MW’ı geçebilir. Transformatör merkezlerinde yer alan fiderlerin ve transformatör kapasitesinin verimli kullanılması için; fider tahsis talepleri, fider yüklenme durumları göz önüne alınarak dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından yapılır. Teknik gereksinim halinde TEİAŞ tarafından transformatör merkezinde gerekli fider değişikliği ve/veya düzenlemesi ilgili dağıtım lisans sahibi tüzel kişiye bildirilir. 10 MW’ın altındaki üretim tesisleri için müstakil fider tahsisi yapılmaz. Bununla beraber, 10 MW altında kurulu gücü olan ve en yakın bağlantı noktası bir transformatör merkezi olan üretim tesisleri için yakınlarda bağlanılabilecek dağıtım sistemine ait bir nokta olmaması, söz konusu transformatör merkezinde kullanılabilecek bir fider bulunması, söz konusu fiderin ileride dağıtım şirketlerince kullanılma olasılığının bulunmaması ve dağıtım şirketinin de uygun görüşü alınması halinde müstakil fider tahsisi yapılabilir.
